Haber: 2022'de ortalama küresel sıcaklık, 1850-1900 ortalamasının yaklaşık 1.15°C üzerindeydi. Son birkaç yılda, soğutucu etkisi olan La Niña koşulları, genel ısınma eğilimini kısmen frenledi. Ancak, 2023 Mart'ında La Niña sona ermişti ve şu anda El Niño dönemindeyiz. Bu durumda, 2024 yılında daha yüksek sıcaklık ortalamaları görebiliriz.
Peki, nedir bu El Niño ve La Niña?
Kısaca: El Niño ve La Niña, Pasifik Okyanusu’ndaki tropikal kuşak ile atmosfer arasındaki etkileşimden kaynaklanan karmaşık iklim modelleridir. Genellikle Pasifik Okyanusu'nun sıcaklığını etkilese de bu sıcaklık değişimleri küresel ölçekte büyük iklim dalgalanmalarıyla bağlantılıdır ve etkileri dünya çapında hissedilir. La Niña, Ekvatoral Pasifik'te olağandışı derecede soğuk deniz sıcaklıkları ile karakterize edilirken, El Niño ise Ekvatoral Pasifik'te olağandışı derecede sıcak deniz sıcaklıkları ile tanımlanır.
Tehlike: Deniz suyu sıcaklıklarındaki bu belirgin değişimlerin küresel etkileri, tarım verimliliği, su kaynakları ve doğal afet riskleri gibi çeşitli alanlarda hissedilir. Bu da insanlar, ekosistemler ve ekonomiler üzerinde önemli bir etkiye neden olabilir.
Normal şartlar altında, Pasifik Okyanusu'nda ticaret rüzgarları (alize rüzgarları) Güney Amerika'dan Asya'ya doğru eser ve bu rüzgarlar, sıcak suyun Asya'nın kıyılarında toplanmasına neden olur. Bu durum, Hint Okyanusu'ndaki su seviyesinin Güney Amerika'nın Ekvador bölgesine göre yaklaşık olarak 1/2 metre daha yüksek olmasına yol açar. Ayrıca, Asya'nın açıklarındaki deniz suyu sıcaklığı, Doğu Pasifik'teki soğuk suyun derinlerden yüzeye doğru çıkması nedeniyle Doğu Pasifik'ten yaklaşık olarak 8ºC daha sıcaktır. Güney Amerika açıklarındaki daha serin su, bol miktarda besin içerir ve çeşitli deniz ekosistemlerini ve önemli balıkçılık faaliyetlerini destekler. Sıcak sularda yükselen hava Asya'nın yakınlarında bol yağış oluştururken, Doğu Pasifik nispeten kurak kalmaktadır.
Kaynak: Pacific Marine Environmental Laboratory
Normal şartların dışında doğal olarak gerçekleşen El Niño ve La Niña fenomenlerinin birkaç yılda bir düzensiz aralıklarla meydana geldiği biliniyordu; ancak geniş kapsamlı etkiler 20. yüzyıla kadar keşfedilememişti. Ortalama 2 ila 7 yılda bir gerçekleşen fenomenlerin bölümleri (episodes) genellikle 9 ila 12 ay sürer, ancak bazen daha uzun sürebilir. Genellikle El Niño, La Niña'dan daha sık görülür. Bilim insanları, normal koşulları değiştiren bu iki karşıt iklim desenini El Niño-Güneyli Salınım (EÑSO) döngüsü olarak adlandırmaktadır.
El Niño döneminde, ticaret rüzgarları yavaşlar ve normalde yükselen sıcak su tabakası batıya doğru hareket edemez. Bu durum, Doğu Pasifik'te sıcak su birikimine neden olur. Yüzeye çıkan bu sıcak su, yağışların doğuya doğru hareket etmesine sebep olur. Bu durum ise dünyanın farklı yerlerinde hava ve fırtına modellerini doğrudan etkiler. El Niño seneleri, kurak bölgelerin ihtiyacı olan yağmuru getirebilirken bazı durumlarda küresel çapta büyük yıkımlara sebep olabilme potansiyeline sahiptir.
Kaynak: Pacific Marine Environmental Laboratory
El Niño dünyayı nasıl etkilemekte? El Niño, dünya çapında hava kalıplarını etkileyen bir fenomen olduğu için, yukarıda bahsedildiği gibi bu soruyu hangi bölge için sorduğunuza bağlı olarak cevap değişebilir. El Niño'nun genellikle sıcaklık artışı ve kurak hava (kuraklık, yangınlar, azalan yağış vb.) ile ilişkilendirilmesine rağmen, dünyanın bazı bölgelerinde tam tersi etki görülebilir (aşırı yağış, sel, toprak kaymaları vb.). Aşağıdaki grafik, tipik veya ortalama bir El Niño döneminde yağışın dağılımını göstermektedir.
Kaynak: Columbia Climate School
Kuzey Amerika sıcak ve kurak bir dönem yaşarken, Amerika'nın körfez kıyıları ve güneybatısı nemli hava koşullarıyla, hatta sel riskiyle karşılaşabilir. Bu süreçte, Güney Asya ve Pasifik adaları ise kuraklıkla mücadele etmek durumunda kalabilir. Örneğin Peru'da sel felaketleri yaşanırken, Endonezya ve Avustralya gibi bölgeler ise kuraklıkla karşılaşabilirler.
El Niño ile karşıt bir durum olarak, La Niña döneminde ticaret rüzgarları normalden daha güçlü bir şekilde eser ve daha fazla sıcak suyu Asya'ya doğru iter. Amerika'nın batı sahilinde, soğuk ve besin açısından zengin su yükselir. Pasifik'teki bu soğuk sular, jet akımını kuzey yönlü hareket ettirir. Bu durum, Amerika’nın güneyinde kuraklığa, Pasifik Kuzeybatı ve Kanada'da ise yoğun yağışlara ve sellerin meydana gelmesine neden olur.
Kaynak: Pacific Marine Environmental Laboratory
Genel Kültür Köşesi: 1600'lerde Güney Amerikalı balıkçılar aralık ayında Pasifik Okyanusu’nun normalde olduğundan daha sıcak olduğunu fark etmişler ve bunun sonucunda Noel’e denk gelmesinde de yola çıkarak bu olaya İspanyolca “oğlan çocuğu” anlamına gelen “El Niño” adını vermişler (Burada çocuk, çocuk İsa’yı simgeliyor). Yani “El Niño” Güney Amerika’nın batı kıyalarında Noel zamanında etkili olması nedeniyle bu isim verilmiştir. La Niña ise basitçe tam tersini ifade eder: "Küçük Kız".
Son Sözler: Dünya Meteoroloji Örgütü Genel Sekreteri Profesör Petteri Taalas, konu hakkında uyarıyor:
“El Niño insan kaynaklı iklim değişikliği ile birleşerek küresel sıcaklıkları keşfedilmemiş bir bölgeye itecek. Bu, sağlık, gıda güvenliği, su yönetimi ve çevre için uzun vadeli etkilere sahip olacak. Hazırlıklı olmamız gerekiyor”
El Niño ve La Niña fenomenleri bize doğanın büyüklüğünü ve gücünü hatırlatıyor. Unutmamalıyız ki, biz de bu doğanın bir parçasıyız ve ona karşı sorumluluklarımız var. Doğayla uyum içinde yaşamak adına attığımız her adım, doğaya olan bağlılığımızı ve sorumluluğumuzu gösterir.
Kaynakça:
World Meteorological Organization (WMO), “Global temperatures set to reach new records in next five years” Erişim adresi: https://wmo.int/media/news/global-temperatures-set-reach-new-records-next-five-years (Erişim Tarihi: 06.01.2024).
National Ocean Service (NOAA), “What are El Niño and La Niña?” Erişim adresi: https://oceanservice.noaa.gov/facts/ninonina.html (Erişim Tarihi: 05.01.2024).
National Weather Service, “El Niño/Southern Oscillation” Erişim adresi: https://www.weather.gov/fwd/basics (Erişim Tarihi: 05.01.2024).
Pacific Marine Environmental Laboratory-PMEL-NOAA., “What is El Niño?” Erişim adresi: https://www.pmel.noaa.gov/elnino/what-is-el-nino (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
Pacific Marine Environmental Laboratory-PMEL-NOAA., “Schematic diagrams of El Niño, Normal and La Niña conditions” Erişim adresi: https://www.pmel.noaa.gov/elnino/schematic-diagrams (Erişim Tarihi: 05.01.2024).
Alliance Bioversity International – CIAT, “El Niño is here! What is it, and what can we do?” Erişim adresi: https://alliancebioversityciat.org/stories/el-nino-here-what-it-and-what-can-we-do (Erişim Tarihi: 06.01.2024).
Columbia Climate School. (2023). El Niño and rainfall. ENSO Resources, International Research Institute for Climate and Society, Columbia University. Erişim adresi: https://iri.columbia.edu/wp-content/uploads/2023/05/ELNINO-RAINFALL-2023.pdf (Erişim Tarihi: 05.01.2024).