Doğa çöp çıkarmaz!
Atık varsa döngüsel süreçte yer bularak dönüşür.
Bugün için mutfaklarımızda doğadan elde ettiğimiz ürünlerin kullanmadığımız birçok kısmı, başka biçimlerde değerlendirilmeye açıktır. Değerlendirmeye dahil olamayan kısımlar, bazı değerlendirmenin ardından arta kalan ürünler ve tüketil(e)meyen ama bozulmamış yemekler ıslak atıktır, yani organik atık.
Bugün Türkiye’deki çöplerin %60’lık kısmını bu ıslak atıklar oluşturur. Oysaki bu atıklar kompost uygulamaları ile toprağın çoğalmasına ve verimlileştirilmesine katkı sunarak çöpten çıkarılabilir. Bu sayede çöp çıkarma oranı azaldığı gibi gıda atıklarının neden olduğu olumsuz sonuçların da önüne geçilebilir.
Bu yazıda, kompost uygulamalarından biri olan Bokashi yöntemini açıklamaya ve uygulama basamaklarını adımlamaya çalışacağım.
‘Bokashi’ sözcüğü Japonca ‘Fermante organik madde’ anlamına gelen bir kelime ve Uzak Doğu’da toprağı güçlendirmek için yüzyıllardır geleneksel olarak kullanılan bir yöntem. Organik atıkların suyunun ayrıştırıldığı bir turşulama sonrasında, kompost işleminin tamamlanması için toprağa gömülmesi olarak da basitçe tariflenebilir.
Benim Bokashiyi tercih etmemin öncelikli nedenleri;
· Şehir içi evlerde uygulanabilir bir yöntem olması ve Bokashi uygulamasına diğer kompost çeşitlerine göre daha fazla çeşitte ürünün girebilmesi (Bkz: Bokashi Uygulama Basamakları)
· Bir başka neden, kompost yapmadan önce cam ve kağıt atıkları ayrıştırdıktan sonra 2-3 günde bir çıkardığım çöpün, bu yöntemle (organik atıklarımı çöpten çıkardığım için) 15-20 güne düşmesi.
· Bir diğer neden de yaptığım araştırmalarla öğrendiğim; kendiliğinden oluşan komposta oranla (küçük farklar bile olsa) havaya salınan maddelerin daha az olması ve toprağın canlılık ile dayanıklılığına daha fazla katkı sunması. Böyle bir toprakta yetişen besinlerin, besin değerinin ve dayanıklılığının daha fazla olması.
· Ayrıca elde edilen Bokashi suyundan da fayda görülmesi. Çünkü bu suyu 100 kat sulandırılarak bitkilere besin ve dayanıklılık desteği olarak kullanılabileceğiniz gibi hiç sulandırmadan gider açıcı olarak da değerlendirilmeniz mümkün. (Permakültürün maksimum fayda ilkesi)
BOKASHİ KOMPOSTU İÇİN TEMEL İHTİYACIMIZ OLAN MALZEMELER
˗ Biriken suyu bir musluk ile dışarı alabileceğim düzenekte iki Bokashi kovası ve
˗ Bokashi kepeği ya da laktoserum ve laktoserum tutucular.
Bu malzemeleri satın alarak bu yöntemi sürdürmek bir tercih; lakin bu malzemelerin her birini kendimiz de yapabiliriz. Böylece hem daha ucuza mal edebileceğimiz gib kova için bazı ürünleri dönüştürebiliriz. İlk Bokashi kovasını ve laktoserumunu lise öğrencileri ile birlikte yaptığımız düşünülürse kolaylıkla sizler de yapabilirsiniz.
BOKASHİ UYGULAMA ADIMLARI
Bokashi uygulamasında ilerleteceğim sistem; gıda atıklarım - laktoserum desteğim (fermantasyonu iyi huylu bakterilerin yönetmesine imkan sağlayacak laktoserum desteğim) – gıda atıklarım - laktoserum desteğim –gıda atıklarım - laktoserum desteğim döngüsüyle katmanlanacak minimum oksijenli bir kova.
Kovaya atacaklarım;
˗ çürümüş meyve-sebze,
˗ kızartma yağı,
˗ bozulmuş yemek dışında kalan tüm gıda atıkları
˗ soğan kabuğu ve kabukları da dahil olmak üzere sebze meyve atıkları,
˗ salatalardan arta kalan soslar,
˗ çay- kahve posaları,
˗ sirke posaları,
˗ pişmiş sebze / et yemeklerinden kalanlar,
˗ pişmiş kılçık ve kemikler de Bokashi kompostuna girebilir.
Burada şunun altını çizmek isterim ki; bazı yerlerde narenciye kabuğu, yumurta kabuğu gibi atıkların girmemesini salık veren bilgiler karşınıza çıkabilir. Bu ürünler de gayet komposta girebilir. Ama maksimum fayda elde etmek niyetiyle narenciye kabuklarından sirke ya da içecek hazırlayıp ondan sonra posalarını komposta atmanız daha yerinde olacaktır. Ya da az miktarda olan yumurta kabuğu ya da muz kabuğunun inceltilerek direkt olarak da bitkilerin toprağına belirli oranla katılması daha kısa yoldan fayda sağlayıcı olabilir.
Gıda atıklarımı gün içerisinde biriktirerek kovaya toplu olarak atmak kovanın daha az oksijen temasına olanak sağlayacaktır. Ben kendi adıma gece yatmadan önce 1 kere açıp atıkları koyup ertesi gece yatıncaya kadar dokunmuyorum. Hatta çok az ve bir gece daha durabilecek atık çıkmışsa o gece de atmıyor, ertesi geceye kadar bu atıkları buzdolabında ağzı kapalı bir şekilde bekletiyorum.
Laktoserum desteği için iki seçenek mevcut:
1. Laktoserumu içinde tutan Bokashi kepeği
2. Laktoserumu tutucu ve laktoserum
Hazırlayabileceğiniz laktoserumu (Bkz. Laktoserum hazırlama) kepek ya da kimyasalsız talaşa yedirerek kuruttuğumuzda Bokashi kepeği elde ediyoruz. Yalnız şehir ortamında yer ve nemden ötürü tamamen kurumasını sağlamak biraz zahmetli. Onun yerine son zamanlarda sıklıkla tercih edilen metot laktoserum sıkıldığında tutucu görevi görecek kimyasalsız talaş, kimyasalsız karton parçaları, karton rulolar ya da parçalanmış yumurta viyolü gibi atıkları; gıda atıklarının üstünü örtecek kadar koyup fısfıslı şişe yardımı ile bu parçaları nemli bir hale getirerek ara katman oluşturmak.
Diyelim ki atıklarımı gün içerisinde biriktirdim ve Bokashi uygulamama başlıyorum. Tutucularla uygulama yapıyorsanız zemine laktoserum desteği yaparak başlayabilirsiniz. Eğer Bokashi kepeği kullanıyorsanız ve deliklerden aşağı geçecek gibi ise kullanmanız şart değil. Gıda atıklarımı kovaya atıyorum eğer fazlaca ise ikiye bölüp araya laktoserum desteği verebilirim ya da biraz daha fazla nemlendirebilirim.
Ben, 3 parmak atıkta bir laktoserum ekliyorum. Ya da atıklarım sulu ise de yine daha fazla laktoserum ekleyebilirim. Sonrasında hafifçe sıkıştırarak aradaki havanın çıkmasına ve suyun süzülmesine yardımcı oluyorum. Bunu bir karton, bez, file vb. bu iş için kovamın içerisinde bırakabileceğim bir malzeme ile yapabilirim. Yine gıda atık katmanının miktarına bağlı olarak üstüne tutucu ve laktoserum yahut da kepek desteği koyabilirim. Bir daha sıkıştırıp kovamın kapağının sıkıca kapalı olduğundan emin olarak bir sonraki atığa kadar ayrılabilirim.
Ertesi gün kovamın musluğunu açarak Bokashi suyu var mı diye kontrol edebilirim. Bazı durumlarda elbette ki atıkların cinsi ve miktarına bağlı olarak çıkan su değişkenlik gösterebiliyor. Burada önemli olan suyu çok bekletmeden kovadan tahliye etmek. Bu sudan da yarar sağlayabileceğinizi yine hatırlatmak isterim. Kova dolana kadar işlemleri bu adımlarla devam ettiriyoruz. Kova dolduktan sonra ikinci kovaya aynı şekilde dolum yapmaya başlıyoruz.
Dolan kovanın kapağını sıkıca kapatarak 15-20 gün boyunca açmıyoruz. Fakat suyunu tahliye etmeye devam ediyoruz. Bazen çıkmayabilir ama kontrol etmeye devam. Süre sonlandığında kovadaki ıslak atıklar bahçede 30-50 cm.'lik bir çukur kazarak gömülebilir.
Ya da 10lt.lik saksılarda; 3cm. toprak, beklemiş kovadaki ıslak atıkların bir kısmını araya dal-yaprak gibi bahçe döküntüsü ile ince katmanlayıp, 2cm. toprak ve en
üste karton, gazete kağıdı gibi hava ile temasını kesecek bir paketleme ile de bekletilebilir. Bokashinin kompost süreci toprakta tamamlandığı için gömdüğünüz alandan ya da saksıdaki topraktan faydalanmak için en az bir ay süre ile beklemeniz gerekir.
BOKASHİ KOVA YAPIMI
- Bokashiyi uygularken önemli adımlardan biri minimum oksijen teması. Bu nedenle kapağının sıkı kapandığından emin olduğumuz bir kova ile bu işlemi yapmalıyız.
- Suyunun ayrışmasını istediğimiz için atıkların suyunu süzebilecek ve aynı zamanda atıkları kovanın zemininden biraz yukarıda tutmaya yarayacak bir yükseltiye ihtiyacımız var.
- Bir de kovanın dibinde biriken suyu dışarı alacağımız bir musluk gerekli. Burada da oksijen temasının minimum olması önemli.
Bu sistemi oluşturacak en basit biçim ağzı kitli 18lt.’lik bir bidonun zeminine yerleştirilecek bir süzgeç ya da ince matkap ucu ile delinmiş saksı tabanlığı olabilir. Bunları da 3-4 cm.’lik ayaklarla desteklemek lazım ki atıkları bastırdığımızda taban kaymasın.
Yine matkap yardımı ile bu bidonun dibine yerleştirilecek bir bidon musluğu kovamızı hazır hale getirecektir.
- Termos olarak satılan bidona benzer ürünlerin tabanına destek ekleyerek Bokashi kovası elde edenler olduğunu da duymuştum. Dilerseniz siz de deneyebilirsiniz.
BOKASHİ LAKTOSERUM (LAKTOBASİL SERUMU) HAZIRLAMA
· Bir bardak pirinci iki bardak içme suyunun içinde nişastasını iyice bırakana kadar çalkalıyoruz.
· Suyu cam bir kavanoza süzüyoruz. (Pirinçlerle de güzel bir pilav yapabiliriz.)
· Kavanozun kapağını sıkmadan, tam da kapatmadan hava dolaşımı olabilecek bir şekilde üstüne koyuyoruz.
· Loş ya da karanlık rutubetsiz bir odada bir hafta bekletiyoruz.
· Süre dolduğunda kapağı kaldırdığınızda suyun üzerinde ince zarımsı bir yapı meydana geldiğini göreceksiniz. Bu zarı dağıtmadan bir kaşık yardımı ile üstten alıyoruz.
· Sonrasında iki kat tülbent yardımı ile daha geniş bir kavanoza süzüyoruz.
· 8-10 kat süt ekleyeceğimiz için turşu kavanozu olarak bilinen boyutları tercih edebilirsiniz. Ekleyeceğimiz sütün UHT olmayan cinsten olması gerekli yani paketlenmiş sütler kullanılamaz, şişe günlük süt tercih edilmeli.
· Süre sonunda bu kez kavanozun üst kısmında beyaz peynirimsi bir yapı oluştuğunu göreceksiniz. Bu kısım müthiş bir protein deposu. Kedi ve köpekler de bayılıyor, sulu kısımdan ayırarak onlara verebilirsiniz.
· Tekrar çift tülbent ile temiz bir kavanoza alarak 2 kaşık koruyucu içermeyen pekmez koyarak karıştırın. Bu kısma ana laktoserum diyoruz, yani aktif serumumu hazırlayacağım zemin. Bu ana laktoserumu buzdolabında 1-2 ay saklayabiliriz. Ben buzdolabında daha az yer işgal etmesi adına daha küçük cam kaplara paylaştırıyorum.
Gelelim aktif laktoseruma, bunun içinde
· 2,5 litre klorsuz suyu (çeşme suyunu ağzı kapalı olmayan bir kabın içinde 3-4 gün bekleterek elde edebilir ya da içme suyu tercih edebilirsiniz),
· Yarım çay bardağı koruyucu içermeyen pekmez ve
· Yarım çay bardağı ana laktoserumu karıştırarak ağzına bir hava kapanı geçiriyoruz.
Ardından iki hafta serin ve karanlık bir yerde bekletiyoruz.
Sonrasında 100 kat klorsuz su ile sulandırarak aktif laktoserumu elde ediyoruz.
Fısfıslı bir şişeye doldurarak bu karışım Bokashi kovama tutucuların üzerine sıkıyorum. 3 gün içerisinde bunu tüketmem gerekiyor. Bu yüzden hepsini bir kere de sulandırmadan kullanabilirim.
BOKASHİ SUYUNU NASIL KULLANIRIM?
Atıklardan arta kalan suyu direkt olarak lavabo giderlerine dökerek gider açıcı olarak kullanabilirim. Ya da 100 kat sulandırarak bitkilere takviye olarak kullanabilirim. Bitkiler için kullanırken ne olur ne olmaz diye önce bir yaprağında denemenizi öneririm.
BOKASHİ’DE İŞLERİN YOLUNDA GİTTİĞİNİ NASIL ANLARIM?
Bokashi metodunda en temel test: göz ve burnumuz. En nihayetinde uğraşımız atıklar olduğu için bir takım kokular olması olağan. Lakin bu kokuların rahatsızlık boyutunda olmaması önemli. Bir turşu kokusu mevcut ise işler yolunda demektir, yok bir ekşili bozuk koku varsa yanlışlık var. Bir başka yöntem de gözlem. Eğer pamuğumsu beyaz kıvamlı bozulmalar mevcutsa sorun yok ama yeşilimsi bir bozulma ya da hele ki sineklenmeler varsa işler bayağı ters gidiyor demektir.
Genelde kovanın ağzının açık kalması ya da suyun alımının uzun süre unutulması sebebiyle bozulmalar gerçekleşebiliyor. Bu hususlara dikkat etmenizi tavsiye ederim.
Eğer hatalı bir kompost oluşmuşsa 50cm’den daha derin bir çukur açılmalı ve o bölgeye 1 yıl kadar bir şey ekilmemeli.
Bokashi, biraz uzun ve meşakkatliymiş gibi anlaşılabilir. Yapınca uygulanabilir olduğunu göreceksiniz. Hele ki uyguladıkça pratikleşeceksiniz.
Sonuçta kabul edelim ki hiçbir yöntem çöp kutusunun kapağını açıp bir şeyleri atmak kadar kolay değil. Lakin bugünün dünyasında birçok şey de olduğu gibi ‘çöp’ümüzün de sorumluluğunu almamız gerektiğinin hatırlatmak isterim. Atıklarınız toprak olsun!
DENİZ ÜCELEHAN
Konunun daha anlaşılır olması için kendi fotoğraf ve videolarını paylaşmama izin veren EVREN DEMİRAY’a da çok teşekkür ederim.
コメント