Prof. Dr. Ruhsar YANMAZ
Permatürk Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi
Ev ve bahçelerimizden çıkan organik atıkları kompost yaparak geri dönüştürmek ve elde edilen kompostu bahçe toprağına katarak, toprağın verimliliğini ve kalitesini artırmak mümkün.
Başarılı bir kompost hazırlamada başarıyı etkileyen pek çok faktör vardır. (Çizelge 1.)
1. Komposta konulan materyalin C/N oranı
2. Sıcaklık
3. Yığındaki materyalin parça büyüklüğü
4. pH
5. Su içeriği
6. Yığındaki oksijen varlığı
Çizelge 1. Başarılı bir kompost oluşumunu etkileyen faktörler
Özellik | Değişim Aralığı | Önerilen |
Karbon/Azot oranı (C/N) | 20:1 - 40:1 | 25:1 - 30:1 |
Nem içeriği (%) | 40 - 65 | 50 - 60 |
Oksijen miktarı (%) | > 5 | > 5 |
Parçacık büyüklüğü (Çap-cm) | 0,3-1,5 | Materyale göre değişir |
pH | 5,5 - 9,0 | 6,5 - 8,0 |
Sıcaklık (0C) | 40 - 65 | 55 - 60 |
Kompost hazırlarken yığına katılan materyalin karbon-azot oranı önemlidir ve 25:1 - 30:1 olması önerilir. Bunun anlamı, yığına 25 veya 30 birim karbon kazandıracak materyal ve 1 birim de azot kazandıracak materyalden karıştırılması gerektiğidir. Kompost yığını yapıldıktan sonra birkaç gün aralıklarla yığını kontrol edip, yığında ayrışma faaliyetinin başlayıp başlamadığını kontrol etmeliyiz. Faaliyet yoksa yığın bileşiminde sıkıntı var demektir. Eğer C/N oranı yüksekse ayrışma başlamaz. Yani yeşil renkli maddeler daha çok, azot (N) oranı yüksekse ayrışma başlamaz.
Kompost içindeki parçalanmanın hızlandırılmasında komposta katılan bitkisel materyalin iriliği de önemlidir. Materyal iriliği materyalin cinsine göre değişirse de 0,3-1,5 cm olması gerekir. Materyal ne kadar kalın olursa mikroorganizma faaliyeti o kadar gecikir.
Kompost yığınındaki organik maddelerin parçalanabilmesi amacıyla yığında mikroorganizma faaliyetinin başlaması için gerekli diğer bir faktör kompost yığınının sıcaklığıdır. (Çizelge 2.)
Çizelge 2. Kompost yığınındaki mikroorganizmaların sıcaklık istekleri
Mikroorganizma Cinsi | Optimum Sıcaklık (°C) |
Bakteriler | 10-60 |
Mezofil bakteriler | 10-45 |
Termofil bakteriler | 50-60 |
Mantarlar | 20-30 |
Aktinomisetler | 30-40 |
Protozoalar | 40 |
Yığın sıcaklığı 30°C’ye ulaşıncaya kadar bakteriler, küf mantarları protozoalar ve nematodlar materyallerdeki şeker, nişasta ve yağları parçalar. Sıcaklık 30-40°C'ye çıktığında humuslaşmayı başlatan aktinomisetler aktif olmaya başlar. Sıcaklığın 40-50°C’ye çıkması ile kompostlaşmayı başlatan mezofilik bakteriler ölürken onların yerine ısı üreten 70°C’deki sıcaklıklarda da çalışabilen termofilik bakteriler devreye girer. Bu bakteriler için gerekli besin maddelerinin azalması ile sıcaklık düşmeye başlar. Bu bakterilerin yerini karbonu parçalayan mezofil bakteriler tekrar devreye girer ve kompost oluşumu tamamlanmış olur (Şekil 1).
Mikroorganizmaların çalışmasını sağlayan ikinci faktör ortam nemidir. Kompost yığını içindeki nemin % 40-60 arasında olması gerekir. Yığın nemi elle kontrol edilir. Elinize aldığınız bir miktar karışımı sıktığınızda eliniz nemleniyorsa nem yeterlidir. Sıktığınızda su damlıyorsa nem fazladır. Aşırı nem kompostta sineklenmeye ve kötü koku oluşumuna neden olur. Yine aşırı nem yığın içindeki sıcaklığı düşüreceğinden mikroorganizma faaliyetini de engeller. Nemi düşürmek için yığını belli aralıklarla karıştırmak ve havalandırmak gerekir.
Kompost içinde kontrol etmemiz gereken faktörlerden biri de ortam pH’sıdır. Yani ortamın asitlik ve bazlık düzeyidir. Bilindiği gibi parçalanan mikro ve makro besin elementlerinin her birinin alınabildiği bir pH derecesi vardır. Besin elementlerinin çoğu 6,5-7,5 pH arasındaki yelpazede alınabilir. Küçük çaplı kompost yapımında pH’yı ölçecek aletleriniz olmadığından pH kontrolü yapmayabilirsiniz. Ancak büyük yığınlarda laboratuvar koşullarında veya turnusol kâğıdı kullanarak ortam pH’sı ölçülebilir.
Şekil 1. Organik materyalin ayrışmasından görevli organizmalar (www.bugday.org)
İyi bir kompost nasıl olmalıdır?
Kompostu kendiniz yapabildiğiniz gibi hazır gübre karışımları da satın alabilirsiniz. Bu nedenle kaliteli bir kompostu tanımak önemlidir.
İyi bir kompostun rengi koyu kahverengi, hafif nemli ve parçalanabilir özellikte olmalıdır.
Kompostu kullanıma hazırlama
Kompostu bitkilerinizin yetiştiği toprağa karıştırmadan önce eleyip, içindeki taş veya parçalanmasını tamamlamamış materyalleri ayıklamak gerekir.
Kaynaklar:
Anonim. Sağlıklı Toprak ve Sağlık Bitkiler için Kompost Rehberi. www.bugday.org.
Yanmaz R. 2022. Organik tarımla yetiştiricilik. Yayımlanmamış ders notları. Ankara.
Zhu Y, Y. Luan, Y. Zhao Y, Liu J, Duan Z. Ruan, R. 2023. Current Technologies and Uses for Fruit and Vegetable Wastes in a Sustainable System: A Review, Foods 2023, 12, 1949. https://doi.org/10.3390/foods12101949
Comments