Dönüm Hattı (Keyline) tasarımı, 1940'lı yıllarda Avustralya'da süren kuraklık sonucunda Avustralyalı çiftçi ve mühendis P. A. Yeomans tarafından 1950’li yıllarda ortaya çıkarılan çeşitli ortamlarda ve iklimlerde sürdürülebilir bir tarım yaratmaya yönelik bütüncül yönetim ve permakültür tasarımı ile entegre bir tasarım sistemidir. Bir arazi parçasının su kaynaklarının faydalı kullanımını maksimize eden bu peyzaj tekniğinde "Dönüm Hattı" yoldaki suyun doğal akışıyla ilgili belirli bir topografik özelliği ifade eder. Dönüm Hattı tasarımı, su kaynaklarının kullanımını optimize etmek için kırsal ve kentsel peyzajları geliştirmeye yönelik bir ilke ve teknikler sistemidir.
Yeomans, yağış akışını kontrol etmek ve dalgalı arazinin teraslamaya gerek kalmadan yaygın olarak "vahşi sel" olarak adlandırılan taşkını tam kontrollü sulamaya dönüştürmeyi sağlamak için güçlendirilmiş bir kontur yırtma sistemi olarak tanımladığı Dönüm Hattı tasarımı üzerine ilk kitabını 1954 yılında yayınladı. Bunun dışında The Keyline Plan, The Challenge of Landscape, Water For Every Farm ve The City Forest adlı kitaplarında Dönüm Hattı tasarımını nasıl icat ettiğini ve geliştirdiğini detaylıca anlatmıştır.
Kendisi de bir çiftçi olan Yeomans geleneksel tarımın toprağın biyolojik yönlerini tamamen göz ardı ettiğini fark eder ve kontur çiftçiliği fikrini Dönüm Hattı tasarımı ile daha da geliştirir. Bu tasarım ile yalnızca kontur üzerinde mahsul ekimi yapmakla kalınmaz, aynı zamanda bir oluk sistemi gibi davranan bir sedde ve hendek sistemi ile taşkın kaynaklı su yavaşlatılır. Yamaçlarda, tepelerde su yakalanır, hızı kesilerek toprağa sızması sağlanır. Dönüm Hattı tasarımı, yağmuru düştüğü yerde tutarak hem sel hem de kuraklık tehlikelerini azaltır.
Temel tasarımlar arasında duvardan geçen kilit boru sistemleri, yerçekimi beslemeli sulama, stok suyu ve bahçe suyu ile donatılmış sulama barajları yer almaktadır. Dereceli toprak kanallar, yüksek barajların su toplama alanlarını genişletmek, su yüksekliğini korumak ve yağış akışını en verimli yüksek baraj alanlarına aktarmak için birbirine bağlanabilir. Yollar, arazide daha kolay hareket sağlamak için hem sırt çizgilerini hem de su kanallarını takip eder.
Dönüm Hattı (Keyline) terimi, birincil vadi tabanının alt ve düz kısmının aniden dikleştiği birincil vadideki bir "anahtar noktaya" veya bükülme ve birikim noktasına yapılan referanstan gelir. Toprak barajlar, saptırma ve sulama kanallarının yanı sıra, topografyanın geometrisi, suyun toprakta daha eşit bir şekilde yayılması için etkili toprağı işleme hatlarının oluşturulmasına olanak tanır. Anahtar noktanın konturuna paralel yukarı ve aşağı vadi sınırları içinde saban desenleri oluşturulur, alt konturlara paralel sırtlarda desenleme ile birleştirilir. İnversiyonsuz tarım, suyu etkili bir şekilde nemli vadilerden daha kuru sırtlara taşımasına izin verir, böylece topraktan daha yavaş bir hızda geçen ve aynı zamanda sıkıştırmayı önleyebilen ve daha derin köklenmeyi ve toprağı teşvik eden daha eşit bir su dağılımı yaratır.
Yeomans'ın Dönüm Hattı Tasarımı’nın temel özellikleri:
Kavramsal
Doğadan, diğerlerinden ve kendi deneyimlerinden (yerli, göçmen ve organik tarım kültürleri) öğrenin.
Toprağı (ve genel olarak doğal sermayeyi) koruyun ve yaratın
Stratejik karar almanın temeli olarak 'Süreklilik Hiyerarşisi'ni dikkate alın
Ekosistem süreçlerini ve hizmetlerini destekleyin ve etkin kullanın (tüm yapıların ve süreçlerin doğası, zamanı ve yeri, örneğin "Anahtar Çizgiler" ve "Anahtar Noktalar" bu aşamada dikkatlice seçilmelidir.)
Doğal sermaye ve 'ana' sistemler oluşturmak için girdi ve süreçleri kullanın
Yapısal
Dönüm Hattı pulluğu (titreşimli olarak modifiye edilmiş keski pulluk)
Dönüm Hattı barajlar ve sulama kanalları
Tüm yapıların doğası ve yerleşimi
Yöntemsel
Tüm operasyonların zamanlamasının yapılması (çiftçilik, sulama, dönüşümlü otlatma)
Pullukla kazarak Dönüm Hattı deseninin çıkarılması
Sıralı otlatma
Dönüm Hattı Kalıcılık Ölçeği
Yeomans'ın Dönüm Hattı tasarım sisteminin temeli, Yobarnie ve Nevallan mülkleri üzerinde 15 yıllık uygulamalı deneylerin sonucu olan Dönüm Hattı Kalıcılık Ölçeği'dir. Ölçek, tipik çiftliklerin çevresel unsurlarını tanımlar ve bunları öncelik ve kalıcılık derecelerine göre şu şekilde sıralar:
İklim
Arazi şekli (topografya)
Su tedarik etmek
Yollar ve erişim yolları
Ağaçlar
Yapılar
Bölme çitleri
Toprak
Temel tasarım, su depolama özelliklerinin, yolların, ağaçların, yapıların ve çitlerin yerleşimini planlarken bu unsurları dikkate alır. Dalgalı arazilerde, ana hat tasarımı, su depolama alanlarını optimize etmek için sırtları, vadileri ve doğal su yollarını tanımlamayı ve bunları akılda tutarak tasarlamayı içerir. Birbirine bağlı kanalların oluşturulması, bu tür optimizasyonun bir parçasıdır.
Belirlenen doğal su hatları, daha az kalıcı olan çeşitli unsurlar için olası yerleri tanımlar.
Yerleştirilmeleri halinde söz konusu arazinin doğal potansiyelini optimize etmeye yardımcı olacak yollar, çitler, ağaçlar ve yapılar bunlara örnek olarak verilebilir.
Dönüm Hattı Tasarımı Uygulaması: The Farley Center
Linda ve Gene Farley Barış, Adalet ve Sürdürülebilirlik Merkezi, çok kültürlü çiftçiliğe vurgu yapan, kar amacı gütmeyen bir çiftlik işletmesi ve kuluçka merkezidir. Wisconsin, Madison'ın hemen batısında yer alan Farley Center’da sosyal ve fiziksel altyapı inşa edilerek iklime dayanıklı tarım yapılmaktadır. Doğal afetlerden kaynaklanan kayıp ve bozulmayı azaltmaya yardımcı olmak için merkezlerindeki çiftçiler ile birlikte çeşitli tarımsal uygulamaları deneyimleyip geliştirmektedirler.
Geçtiğimiz yıllarda Farley Center'ın komşuları, çiftçilere topraklarına ekin ekme izni vermesi ile çiftçiler araziyi incelemeye başlarlar. Arazinin bazı kısımları önemli bir eğime sahipken, diğerleri düz tabanlı arazidir. Çiftçiler, Bennett, Leopold, Yeoman, Shepard ve diğerlerinin bilgeliğinden yararlanarak bölgenin gelişimine öncülük edecek bir ana plan oluştururlar. Çiftçiler, kontur çizgilerini oluşturmak için bir A-çerçeve kullanırlar. Bu, üzerinde bir çekül hattı veya seviye seti bulunan basit bir ahşap üçgen çerçeveden yapılmış bir alettir. Bu araç, kullanıcıların bir yamaç boyunca düz bir zemin bularak bir kontur çizgisi çizmesine olanak tanır. Çiftçiler daha sonra iki tabanlı bir pulluk; toprağı çeviren, bir hendek ve bir tepe oluşturan bir traktör; kullanarak bir sedde ve hendek sistemi kazarlar. Çiftçiler daha sonra bu şeritlere odunsu uzun ömürlü bitkiler diker ve malçlarlar. Bu işlemler sonucunda alçak arazilerde taşkınlar önlenir ve yamaçlarda toprak oluşturulur.
Özetle, Dönüm Hattı tasarımında temel su yönetimi, yağmur suyunun yavaşlatılması, toprak tarafından emilmesi, yayılması ve depolanması amacıyla yetiştirme modellerine 'ana hat geometrisi' uygulayan bir üretim sistemidir. Diğer bir ana amaç, hem su depolama hem de doğurganlık mekanizmaları olarak üst toprak oluşturmaktır.
Gökçen Bayram
Marmara Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Doktora Öğrencisi
e-posta: gknbayram85@gmail.com
KAYNAKÇA
Hill, S., (2002). YEOMANS’ KEYLINE DESIGN FOR SUSTAINABLE SOIL, WATER, AGROECOSYSTEM AND BIODIVERSITY CONSERVATION: A PERSONAL SOCIAL ECOLOGY ANALYSIS. Fenner Conference on the Environment.
Shepard, M., KEYLINE DESIGN TRANSFORMS FARM WATER MANAGEMENT. https://www.ecofarmingdaily.com/build-soil/keyline-design-transforms-farm-water-management/ Erişim tarihi 16.01.2022
The Farley Center: promoting climate-resilient agriculture through growing practices, infrastructure, & community. https://urpl590resilience.wordpress.com/2016/05/02/the-farley-center-promoting-climate-resilient-agriculture-through-growing-practices-infrastructure-community/ Erişim tarihi 16.01.2022
What Is Keyline Design? https://www.ridgedalepermaculture.com/keyline-design.html#:~:text=Keyline%20Design%C2%AE%20is%20a,in%20various%20settings%20and%20climates.&text=Keyline%20Designs%20include%20irrigation%20dams,stock%20water%20and%20farm%20water. Erişim Tarihi 15.01.2022
What Is Keyline Design? Keyline Water Management. http://crkeyline.ca/what-is-keyline-design/ Erişim Tarihi 17.01.2022